Organizacja czasu pracy kierowców

Zasady korzystania z odpoczynków dobowych przez kierowców reguluje art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r. poz. 1155 ze zm.), dalej ustawy.

Dobowy odpoczynek kierowcy może być wykorzystany w pojeździe, jeśli pojazd znajduje się na postoju i został wyposażony w miejsce do spania.

Wyjątek od tej zasady dotyczy jedynie kierowców podlegających przepisom rozdziału 4a ustawy, wykonujących przewozy regularne osób na trasach do 50 km. Przedstawiona reguła znajduje zastosowanie niezależnie od rodzaju prowadzonego pojazdu i jego dopuszczalnej masy całkowitej, gdyż została ona wyrażona w rozdziale 2 ustawy, którego postanowienia stosuje się do wszystkich kierowców zatrudnionych na podstawie stosunku pracy.

Z omawianych przepisów ustawy wynika jednoznacznie, że nie jest możliwe skorzystanie przez kierowcę z odpoczynku na fotelu pasażera, którego nie można uznać za miejsce do spania w rozumieniu art. 14 ust. 1 ustawy. Nawet jeśli samochód byłby wyposażony w takie miejsce, warunkiem zaliczenia okresu do dobowego odpoczynku kierowcy jest postój pojazdu. W tej sytuacji okoliczność, że zmiennik spał na fotelu pasażera, podczas gdy pojazd prowadził drugi kierowca nie oznacza, że pierwszy z nich skorzystał z odpoczynku.

Należy zauważyć, że w pojazdach o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony nie instaluje się leżanek, ani nie wydziela odrębnych przestrzeni sypialnych, z uwagi na sporadyczne ich wykorzystywanie w przewozach międzynarodowych. Głównym argumentem jest jednak kubatura przestrzeni ładunkowej, która uległaby znacznemu ograniczeniu w przypadku aranżowania w lekkim pojeździe dostawczym leżanki. Z tego względu skorzystanie z dziennego okresu odpoczynku w przypadku kierowców lekkiego auta dostawczego, wymagałoby postoju przy hotelu lub motelu, zapewniającym kierowcom warunki do noclegu.

Jeśli pojazd jest prowadzony przez dwóch lub więcej kierowców, stosuje się do nich art. 9 ust. 3 ustawy, który stanowi, że czas nieprzeznaczony na kierowanie pojazdem jest czasem dyżuru. Zgodnie z ust. 6 omawianego przepisu, za czas takiego dyżuru kierowca zachowuje prawo do wynagrodzenia wynikającego z przepisów wewnątrzzakładowych, nie niższego niż połowa stawki godzinowej z wynagrodzenia zasadniczego. Co więcej art. 9 ust. 4 ustawy wskazuje, że czas dyżuru nie może być wliczany do przysługującego kierowcy nieprzerwanego odpoczynku dobowego.

Tak samo kwalifikuje się przerwy przeznaczone na odpoczynek przysługujące kierowcom w oparciu o art. 13 ustawy, po 6 kolejnych godzinach pracy. Korzystają z nich kierowcy, którzy nie mają, bądź nie nabyli prawa do przerwy w prowadzeniu pojazdu, a ich wymiar jest uzależniony od liczby godzin pracy w danej dobie. Jeśli nie przekracza ona 9 godzin, kierowcy mają prawo do 30 minut przerwy, a w pozostałych przypadkach należy im udzielić 45 minut wolnego. Wymiar ten ulega ograniczeniu o 15-minutową przerwę wliczaną do czasu pracy w przypadku, gdy jest on równy lub dłuższy niż 6 godzin w dobie.

Wypłata ryczałtu za nocleg jest ściśle związana ze skorzystaniem z tego uprawnienia oraz faktem nieprzedstawienia pracodawcy rachunku hotelowego, na podstawie którego mógłby zwrócić pracownikowi faktycznie poniesione koszty. Zgodnie z § 16 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz. U. poz. 167) ryczałt nie przysługuje za czas przejazdu. Przepis ten należy odnosić do typowych podróży służbowych, które charakteryzuje fakt, iż czas przeznaczony na pokonanie drogi do miejsca wykonania zadania służbowego (celu podróży) nie jest świadczeniem pracy. Wobec takich pracowników stosuje się ogólną zasadę, wyrażoną przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 czerwca 2005 r. (sygn. akt II PK 265/04, OSNP 2006/5-6/76), zgodnie z którą czas podróży w znaczeniu ścisłym nie stanowi czasu pracy, lecz w zakresie przypadającym na normalne godziny pracy wynikające z rozkładu pracownika, jest do niego zaliczany.

Odmiennie przedstawia się sytuacja kierowców, którzy wykonując na polecenie pracodawcy zadanie przewozowe poza miejscowość, w której znajduje się jego siedziba, oddział lub przedstawicielstwo, wykonują pracę przez cały czas trwania właściwej podróży. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 lutego 2007 r. (sygn. akt I PK 232/06, OSNP 2008/7-8/95) uznając, że podróż służbowa kierowcy nie może być rozpatrywana w kategoriach dojazdu czy powrotu. Wszystkie okresy prowadzenia pojazdu są bowiem wliczane do czasu pracy kierowcy. Skutkiem tej różnicy musi być stwierdzenie, że o ile zwykły pracownik może odbywać podróż korzystając jednocześnie z odpoczynku, o tyle w przypadku kierowców taka sytuacja może wystąpić jedynie incydentalnie, przy przewozach w transporcie multimodalnym. Zasadniczo jednak kierowca nie może jednocześnie prowadzić pojazdu i odpoczywać, a np. pracownik odbywający podróż pociągiem lub promem może mieć zapewnioną odpowiednio kuszetkę, kajutę, a co za tym idzie skorzystać w trakcie podróży z odpoczynku. W takich okolicznościach pracodawca jest zwolniony z obowiązku wypłaty ryczałtu, gdyż odpoczynek przypadał na czas przejazdu.

Warunkiem skorzystania z odpoczynku przez kierowcę jest przerwanie podróży, co najczęściej odbywa się poprzez zatrzymanie pojazdu (na parkingu, w ładowni promu czy w wagonie pociągu), a przez to stworzenie możliwości skorzystania z dobowego odpoczynku.

W ocenie Sądu Najwyższego, wyrażonej w uzasadnieniu do wyroku z dnia 1 kwietnia 2011 r. (sygn. akt II PK 234/10, OSNP 2012/9-10/119), obowiązek wypłaty ryczałtu występuje w przypadku nieprzedłożenia rachunku hotelowego przez pracownika, który niewątpliwie musiał nocować w czasie wyjazdu służbowego. Jego wypłata nie jest uzależniona od tego, czy pracownik poniósł jakiekolwiek koszty w związku z noclegiem, ani od warunków, w jakich skorzystał z noclegu.

W przypadku łączenia podróży krajowej z zagraniczną, etap do granicy Polski w drodze do celu podróży oraz od granicy kraju do bazy pojazdu w drodze powrotnej, należy rozliczać odrębnie od odcinka zagranicznego (por. stanowisko PIP i MPiPS wskazane w UiPP nr 9/2013, str. 4). Kierowca nabędzie za odcinki krajowe prawo do diety, gdy będą one wynosiły co najmniej 8 godzin. Z kolei diety z tytułu podróży zagranicznej należy ustalić dla państwa docelowego podróży w zależności od czasu jej trwania.

Dwóch kierowców odbyło podróż zagraniczną do Francji samochodem o dopuszczalnej masie całkowitej poniżej 3,5 tony. Wyjechali 12 sierpnia o 13⁰⁰, a o 15⁵⁰ przekroczyli granicę Polski. Następnie przejechali przez terytorium Słowacji, Austrii i Włoch, aby dotrzeć do Francji 13 sierpnia o 6⁴⁰. Po załatwieniu zleconych spraw, tego samego dnia o 7²⁰ wyruszyli w drogę powrotną, tą samą trasą. Granicę Polski przekroczyli 14 sierpnia o 3⁵⁰, a do firmy dojechali o 6²⁰. Podczas podróży zmieniali się przy prowadzeniu pojazdu, tzn. jeden kierowca prowadził, a drugi spał obok na siedzeniu pasażera. Mimo to nie można uznać, że którykolwiek z nich skorzystał w czasie podróży z nieprzerwanego odpoczynku dobowego. Biorąc pod uwagę rodzaj pojazdu, wymagałoby to przerwy w podróży i zapewnienia noclegu w hotelu lub motelu, a z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że poza 40 minutami we Francji pojazd nieprzerwanie znajdował się w ruchu. Podróż trwała w sumie 41 godzin i 20 minut. Zatem czas jej trwania składał się jedynie z czasu pracy (okresy prowadzenia pojazdu, załatwiania spraw na miejscu, 15 min. przerwy śniadaniowej) oraz z czasu dyżuru, obejmującego pozostałe przerwy w czasie pracy oraz okresy, gdy pojazd był prowadzony przez zmiennika. Jest to wykroczenie przeciwko przepisom o czasie pracy, za które pracodawcy grozi mandat w razie kontroli inspektora pracy. W związku z brakiem możliwości skorzystania z noclegu, kierowcy nie nabyli prawa do ryczałtu za czas tej podróży.

Kierowcy nie nabędą także prawa do diety za krajowe odcinki podróży, gdyż trwały one po niespełna 3 godziny. Z kolei okres podróży zagranicznej obejmuje 36 godzin, czyli dobę i 12 godzin, co uprawnia kierowców do 1,5 diety.