Biuletyn Informacyjny dla Służb Ekonomiczno - Finansowych nr 10 (837) z dnia 1.04.2014

Czas pracy i organizacja procesu pracy kierowcy

1) Zatrudniam kierowców przy przewozie warzyw i owoców przetwarzanych w mojej firmie. Jakie czynności przez nich wykonywane powinny być zaliczane do ich czasu pracy, a które można pominąć? Czy w celu uniknięcia nadgodzin mogę wprowadzić niepłatną przerwę w czasie pracy kierowców i jak to zrobić?

W art. 8 ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r. poz. 1155 ze zm.) stanowi, że podczas rozliczania czasu pracy kierowców i ustalania uprawnień do wynagrodzenia za nadgodziny, przez dobę należy rozumieć kolejne 24 godziny, począwszy od godziny, w której kierowca rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Godziny rozpoczęcia i kończenia pracy, ustalone przez pracodawcę w rozkładzie indywidualnym, mogą być różne. W takim przypadku ponowne rozpoczęcie i wykonywanie pracy w tej samej dobie nie stanowi pracy w nadgodzinach. Należy jednak zauważyć, że w indywidualnym rozkładzie czasu pracy, co do zasady, nie wprowadza się przerwy w trakcie dniówki roboczej.

Czasem pracy kierowców, zgodnie z art. 6 i 7 ww. ustawy, jest czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, obejmujący wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego, w tym w szczególności: prowadzenie pojazdu, załadunek i rozładunek oraz nadzór nad takimi czynnościami, niezbędne czynności spedycyjne i formalności administracyjne, codzienna obsługa i utrzymanie pojazdu w czystości. Do czasu pracy zalicza się również czas pozostawania kierowcy na stanowisku pracy w gotowości do jej wykonywania oraz czas obowiązkowej 15 minutowej przerwy w pracy w przypadku dobowego wymiaru czasu pracy wynoszącego co najmniej 6 godzin. Według art. 2 pkt 4 ustawy o czasie pracy kierowców, stanowiskiem pracy kierowcy jest siedziba pracodawcy oraz inne miejsca jego działalności (filia, oddział itp.), prowadzony pojazd lub każde inne miejsce, w którym kierowca wykonuje swoje czynności.

Czas pracy kierowców nie obejmuje: czasu dyżuru, podczas którego kierowca nie pracował, nieusprawiedliwionych postojów w trakcie prowadzenia pojazdu, czasu nieprzerwanego dobowego odpoczynku oraz przerwy w pracy wykonywanej w systemie przerywanym.

Czas pracy kierowcy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 4 miesiące. Może on być przedłużony do 60 godzin tygodniowo, ale pod warunkiem, że nawet z ewentualnymi nadgodzinami średni tygodniowy czas pracy kierowcy w przyjętym okresie rozliczeniowym nie będzie dłuższy niż 48 godzin (art. 11 i 12 ww. ustawy).

W szczególnie uzasadnionych przypadkach może być zastosowany - zasugerowany w pytaniu - system tzw. przerywanego czasu pracy według z góry ustalonego rozkładu, przewidującego nie więcej niż jedną na dobę, maksymalnie 5-godzinną przerwę w pracy. Jednak za czas takiej przerwy, nie wliczanej do czasu pracy, kierowcy przysługuje wynagrodzenie w wysokości obliczonej od połowy stawki godzinowej lub miesięcznej (w przypadku nieustalenia takiej stawki podstawę stanowi połowa z 60% wynagrodzenia). System przerywanego czasu pracy powinien być wprowadzony w układzie zbiorowym lub w regulaminie pracy, a u pracodawcy, u którego nie działa związek zawodowy - w indywidualnej umowie o pracę (art. 16 i 18 ww. ustawy).

2) Prowadzę firmę produkcyjno-handlową w zakresie przetwórstwa owoców i warzyw, która działa na obszarze do około 200 km od swojej siedziby. Transport na użytek firmy zapewniają własne samochody o ładowności od poniżej 3,5 tony do 9 ton, prowadzone przez kierowców pracujących od kilku do kilkunastu godzin na dobę (w zależności od pory roku). Słyszałem, że kryterium ładowności samochodu ma podstawowe znaczenie dla ustalania czasu pracy oraz moich obowiązków jako pracodawcy. Czy to prawda i czy w tym przypadku mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy?

Ładowność pojazdu samochodowego, a raczej jego masa całkowita i przeznaczenie ma istotne znaczenie podczas ustalania obowiązków i uprawnień podmiotów wykonujących przewozy drogowe i innych osób wykonujących czynności związane z takimi przewozami (przedsiębiorców, osób zarządzających transportem, a także samych kierowców). Wynika to z przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. z 2013 r. poz. 1414).

Wspomniane parametry nie wpływają natomiast bezpośrednio i znacząco na czas pracy kierowców, zarówno zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, jak i przedsiębiorców osobiście wykonujących przewozy drogowe. W tym przypadku czas pracy jest bowiem regulowany przepisami innej ustawy, a mianowicie ustawy o czasie pracy kierowców. Zgodnie z jej art. 4, przepisy Kodeksu pracy mają zastosowanie do pracy kierowców tylko wspomagająco, czyli w zakresie w niej nieuregulowanym.

Wprawdzie z pytania wynika, że podstawowa działalność firmy polega na skupie, przetwórstwie i handlu owocami oraz warzywami, a transport zakupionych lub przetworzonych produktów ma charakter niezarobkowy, pomocniczy w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej, ale nie zmienia to istoty sprawy.

Wspomniana w pytaniu kategoria 3,5 tony ładowności występuje w rozdziale 1 ustawy o transporcie drogowym w nieco innym rozumieniu. W art. 1, 3 i 4 ustawa ta wyraźnie różnicuje zakres obowiązków dotyczących podejmowania i wykonywania krajowego transportu drogowego oraz niezarobkowego krajowego przewozu drogowego na potrzeby własne przedsiębiorcy w zależności od dopuszczalnej masy całkowitej (nie ładowności) pojazdu samochodowego. Przepisy ustawy nie obowiązują bowiem w stosunku do pojazdów używanych w transporcie drogowym rzeczy oraz niezarobkowym transporcie rzeczy o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony.

Należy również podkreślić, że do czasu jazdy kierowców prowadzących pojazd o masie całkowitej powyżej 3,5 tony stosuje się przepisy:

• rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego… (Dz. Urz. UE L 102/1) - jeżeli przewozy są wykonywane w całości na terytorium UE lub
   
• Umowy europejskiej dotyczącej pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR) sporządzonej w Genewie dnia 1 lipca 1970 r. - jeśli przewozy wykonywane są przynajmniej w części poza terenem UE.

Powyższe akty prawa międzynarodowego mają pierwszeństwo stosowania w zakresie w nich uregulowanym (tj. odnośnie czasu jazdy, a także przerw i odpoczynków). Trzeba jednak pamiętać, że istnieje kilkanaście kategorii przewozów wyłączonych z obowiązku stosowania wskazanych przepisów. Wyłączenia te dotyczą np. regularnych przewozów osób na trasach do 50 km (czas jazdy w tej kategorii przewozów regulowany jest w ustawie o czasie pracy kierowców), pojazdów o maksymalnej prędkości do 30 km/h lub 40 km/h; będących własnością sił zbrojnych, obrony cywilnej, straży pożarnej, sił odpowiedzialnych za utrzymanie porządku publicznego czy pojazdów używanych w razie wypadków lub do działań ratunkowych.

Skoro pytający posiada i używa różne pojazdy samochodowe, w tym również o wyższej dopuszczalnej masie całkowitej, to musi znać i stosować również przepisy ustawy o transporcie drogowym oraz regulacje unijne. Jest to niezbędne dla legalności prowadzonej działalności gospodarczej i bezpieczeństwa zatrudnianych pracowników.