Przerwy i odpoczynki kierowców zatrudnionych przy wywozie odcieków

Czy kierowca wykonujący przewóz odcieków z kwatery składowej pojazdem o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony musi korzystać z 45-godzinnych odpoczynków tygodniowych, czy wystarczy zapewnienie mu 35 godzin odpoczynku? W jaki sposób udzielać przerw w prowadzeniu pojazdu, jeśli codziennie odbywa on kilka wyjazdów do innej miejscowości, z których żaden nie przekracza 4,5 godziny? Czy może być zobowiązany do wykonywania pracy w szóstym dniu tygodnia? Jak sformułować informację o czasie pracy?

Kierowcy, o których mowa w pytaniu, podlegają jedynie przepisom ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r. poz. 1155 z późn. zm.).

Co do zasady wobec kierowców wykonujących na terenie Polski przewozy drogowe rzeczy pojazdami, których dopuszczalna masa całkowita łącznie z przyczepą lub naczepą przekracza 3,5 tony, stosuje się regulacje rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego… (Dz. U. UE L 06.102.1), dalej rozporządzenia (WE) nr 561/2006. Wyjątek dotyczy niezarobkowych przewozów rzeczy wykonywanych pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej do 7,5 tony. Norm rozporządzenia nie stosuje się również wobec kierowców, którzy poruszają się wyłącznie po terenach zamkniętych, czyli wewnątrz zakładów pracy (np. kopalnie, huty, stocznie). Jeśli jednak chociaż część podróży przypada po drogach publicznych, mamy do czynienia z przewozem drogowym. Inny wyjątek dotyczy pojazdów używanych w związku z odprowadzaniem ścieków. Wywóz odcieków, które powstają wskutek przesączania wód deszczowych przez substancje zgromadzone na złożach wysypisk śmieci, jest działalnością zbliżoną rodzajowo. Można bowiem stwierdzić, że odcieki są szczególną kategorią ścieków, stanowiącą około 0,5% ich łącznej objętości. Odcieki tak jak ścieki są przewożone beczkowozami, mają zbliżoną konsystencję i zapach, są również utylizowane w oczyszczalniach ścieków, przez co są trudne do odróżnienia od ścieków. Wszystko to przemawia za zasadnością stosowania wobec transportujących je kierowców wyłączenia z art. 13 lit. h) rozporządzenia (WE) nr 561/2006. Jako wyłączenie fakultatywne zostało ono potwierdzone w art. 29 ustawy o czasie pracy kierowców.

Fakt wyłączenia wobec tych kierowców regulacji art. 5-9 rozporządzenia (WE) nr 561/2006 wpływa ponadto na zakres informacji o obowiązujących kierowcę przepisach z zakresu czasu pracy.

Odpoczynki tygodniowe kierowców

Odpoczynki kierowcy przewożącego odcieki są udzielane na podstawie art. 14 ust. 2 ustawy o czasie pracy kierowców. W praktyce oznacza to, że tygodniowy okres odpoczynku pracownika musi obejmować co najmniej 35 godzin i przypadać w każdym z tygodni, czyli okresów od godziny 0⁰⁰ w poniedziałek do 24⁰⁰ w niedzielę. Odpoczynek tygodniowy obejmuje przy tym 11-godzinny odpoczynek dobowy przypadający w ostatnim dniu przed jego rozpoczęciem. W efekcie odpoczynek tygodniowy trwa od momentu zakończenia pracy w ostatnim dniu roboczym występującym bezpośrednio przed tym odpoczynkiem.

W przypadku wystąpienia sytuacji i zdarzeń wymagających od kierowcy podjęcia działań dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia albo usunięcia awarii, a także w razie zmiany pory wykonywania pracy w związku z zaplanowanym w rozkładzie przejściem przez kierowcę na inną zmianę nieprzerwany odpoczynek tygodniowy może zostać skrócony do minimum 24 godzin. W praktyce oznacza to, że poza zatrudnionymi przy pracy zmianowej, skracanie odpoczynków tygodniowych kierowców wykonujących przewozy wyłączone spod regulacji rozporządzenia (WE) nr 561/2006 będzie zdarzać się wyjątkowo. W przeciwieństwie do regulacji międzynarodowych rodzime przepisy nie przewidują konieczności rekompensowania skrócenia odpoczynku tygodniowego, w związku z czym odpada konieczność udzielania równoważnego odpoczynku.

Przerwy w pracy lub w prowadzeniu pojazdu

Do kierowców wykonujących przewóz odcieków z kwater składowych nie stosuje się art. 7 rozporządzenia (WE) nr 561/2006. Nie korzystają więc oni z przerw w prowadzeniu pojazdu. Zgodnie z art. 22 ustawy o czasie pracy kierowców do tej grupy zatrudnionych nie stosuje się również art. 13 ustawy o czasie pracy kierowców, wprowadzającego prawo do przerw w czasie pracy kierowców. W efekcie jedyna przerwa w pracy, do której mają prawo kierowcy przewożący odcieki z kwater to 15 minut przerwy śniadaniowej, wliczanej do czasu pracy w dobach, w których ich czas pracy jest równy co najmniej 6 godzinom. Dla kierowcy zatrudnionego na pełny etat w systemie podstawowym, który pracuje 8 godzin w dobie, 15 minut tej przerwy wystąpi w każdej dniówce roboczej.

Możliwość polecenia pracy w wolną sobotę

Rodzime przepisy nie wprowadzają wymogu regularności w udzielaniu odpoczynków tygodniowych, przez co istnieje możliwość zaplanowania pracownikowi nawet 10 kolejnych dni pracy. Jest to wykluczone w przypadku kierowców podlegających pod regulacje rozporządzenia (WE) nr 561/2006, gdyż wprowadza ono wymóg rozpoczęcia korzystania z odpoczynku tygodniowego najpóźniej po 6 okresach 24-godzinnych od zakończenia poprzedniego odpoczynku tygodniowego. Skoro jednak do kierowców nie stosuje się norm art. 5-9 tego aktu, pracodawca zatrudniający kierowcę od poniedziałku do piątki ma możliwość polecenia podwładnemu pracy w wolną sobotę bez naruszenia przepisów. Powyższe nie może jednak uniemożliwiać udzielenia kierowcy 35-godzinnego odpoczynku tygodniowego, który trwa od momentu zakończenia pracy w sobotę, do godziny 24⁰⁰ w niedzielę.

Pracę w sobotę, stanowiącą dla kierowcy dzień wolny wynikający z planowania pracy w przeciętnie pięciodniowych tygodniach należy zrekompensować udzieleniem innego dnia wolnego. Wynika to wprost z art. 151³ K.p., który wymaga ponadto uzgodnienia terminu odbioru wolnego z pracownikiem. W przypadku systemu podstawowego i zatrudnienia w pełnym wymiarze, oddanie za 8 godzin pracy w sobotę innego 8-godzinnego dnia wolnego skompensuje w całości te przekroczenia, więc nie będzie miało wpływu na roszczenia płacowe kierowcy. Powinno to nastąpić przed końcem okresu rozliczeniowego, pozwalając wyeliminować potencjalne nadgodziny średniotygodniowe oraz wykluczyć ryzyko wykroczenia, jakim jest zawinione nieoddanie pracownikowi dnia wolnego za taką pracę. Brak rekompensaty jest zagrożone mandatem w oparciu o art. 281 pkt 5 K.p.

Informacja o czasie pracy

Przepisy nie określają formy, w jakiej pracodawca powinien poinformować kierowców o obowiązujących ich przepisach z zakresu czasu pracy. Nie ulega jednak wątpliwości, że w przypadku wykonujących przewozy odcieków beczkowozem dokument ten musi obejmować zagadnienia czasu pracy, regulowane tylko w ustawie o czasie pracy kierowców. Informacja powinna stanowić "wyciąg" z przepisów tej ustawy i zawierać definicję czasu pracy kierowcy, wskazanie okresów niewliczanych do tego czasu oraz regulacje dotyczące obu rodzajów dyżuru, informacje dotyczące przerw w czasie pracy i zasad ich dzielenia oraz pouczenie, że czas pracy z nadgodzinami nie może przekraczać 48 godzin przeciętnie na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym. Warto również wspomnieć o normach odpoczynku dobowego i tygodniowego oraz przypadkach uzasadniających skrócenie tego drugiego odpoczynku, a także o przesłankach uzasadniających polecenie pracy w nadgodzinach oraz roczny limit nadgodzin wynikających ze szczególnych potrzeb pracodawcy. Informację tę można uzupełnić o system czasu pracy i długość okresu rozliczeniowego, które obowiązują konkretnych kierowców. Z uwagi na specyfikę pracy kierowców można również zamieścić w niej definicje doby i tygodnia, choć ta pierwsza może okazać się zbędna, gdyby pracodawca zdecydował się na stosowanie indywidualnych rozkładów czasu pracy z art. 8 ust. 2-4 ustawy o czasie pracy kierowców.

Pracodawca zatrudnia pracowników na stanowiskach kierowców w systemie podstawowym od poniedziałku do piątku w godzinach od 7⁰⁰ do 15⁰⁰. Do ich obowiązków należy prowadzenie beczkowozu o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, którym wywożą odcieki z kwatery składowej. Kierowcy wyjeżdżają z zakładu 4 razy dziennie do miejscowości oddalonej o 50 km.

Wobec wyłączenia w stosunku do tych kierowców przepisów rozporządzenia (WE) nr 561/2006 oraz braku prawa do przerw z art. 13 ustawy o czasie pracy kierowców, korzystają oni jedynie z 15-minutowych przerw śniadaniowych. Kierowcy mają prawo do 35-godzinnych odpoczynków tygodniowych, które mogą być skrócone do 24 godzin w razie konieczności podjęcia działań celem ochrony życia lub zdrowia ludzkiego bądź mienia albo usunięcia skutków awarii.