Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 13 (319) z dnia 1.07.2012

Czy zaliczyć czas szkolenia do czasu pracy?

Czy za czas szkolenia, na które pracownik został skierowany poza godzinami pracy, przysługuje rekompensata w postaci czasu wolnego lub wynagrodzenia?

Zaliczeniu do czasu pracy z mocy prawa podlegają jedynie szkolenia wstępne i okresowe z zakresu bhp (art. 237³ § 3 K.p.). Szkolenia te przeprowadzane po godzinach pracy lub w dniu wolnym mogą spowodować przekroczenie norm czasu pracy i konieczność rekompensaty powstałych w ten sposób nadgodzin. W przypadku pozostałych rodzajów szkoleń przepisy nie rozstrzygają o konieczności ich zaliczania do czasu pracy. W literaturze przedmiotu można spotkać w tej kwestii dwa różne stanowiska, które przedstawiamy poniżej.

Pracownik uczestniczący w szkoleniu wykonuje polecenie pracodawcy pozostając w jego dyspozycji. Jako argument na poparcie tego poglądu przywołuje się uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r. (sygn. akt I PK 144/04, OSNP 2005/17/265). Sąd Najwyższy uznał w nim, że praktyczne szkolenie pracowników powinno się odbywać w ramach stosunku pracy, natomiast poza tym stosunkiem może być organizowane tylko wtedy, gdy szkoleniowy cel i metody działania wyraźnie dominują nad wykonywaniem obowiązków pracowniczych.

Przyjmując pogląd prezentowany w przywołanym wyroku należy stwierdzić, że nie każde szkolenie musi być zaliczone do czasu pracy. W przypadku gdy służy ono podniesieniu ogólnych kwalifikacji pracownika lub zdobyciu wiedzy, która może być wykorzystana nie tylko na rzecz obecnego pracodawcy, podnosząc "wartość" pracownika na rynku pracy, szkolenie może się odbywać poza czasem pracy.

Warunkiem uznania, że dane szkolenie nie musi być zaliczone do czasu pracy jest również dobrowolność uczestnictwa ze strony pracownika. O ile udział w szkoleniu organizowanym po godzinach pracy jest dobrowolny, a inicjatywa pracodawcy kończy się na skierowaniu do pracowników niewiążącej oferty podnoszenia kwalifikacji, brakuje podstaw dla odgórnego zaliczenia czasu jego trwania do czasu pracy. Jedyny wyjątek dotyczy szkoleń specjalistycznych, wymaganych do wykonywania umówionej pracy, np. w razie zmiany stosowanej technologii, czy wprowadzenia nowego oprogramowania. W takim przypadku dobrowolność uczestnictwa w szkoleniu jest w sposób oczywisty pozorna, skoro przekazywana wiedza jest konieczna do dalszego wykonywania umówionej pracy, a stopień jej szczegółowości nie pozwala na przyjęcie, że jej posiadanie wpłynie w sposób znaczący na sytuację pracownika na rynku pracy.

Pracownik został skierowany przez pracodawcę na szkolenie z rysunku technicznego, odbywające się poza godzinami pracy. Jeżeli jest to szkolenie niezbędne do wykonywania dotychczasowej pracy, a pracownik uczestniczy w szkoleniu na polecenie pracodawcy, bezpieczniej byłoby zaliczyć czas jego trwania do czasu pracy. Odmiennie w przypadku, gdyby pracownik uczestniczył w szkoleniu dobrowolnie, np. z własnej inicjatywy lub w oparciu o niewiążącą ofertę skierowaną przez pracodawcę, a ponadto umiejętności uzyskane w trakcie szkolenia nie były niezbędne, a jedynie przydatne dla wykonywania dotychczasowej pracy. W takim przypadku można bowiem uznać, że szkolenie podnosi ogólne kwalifikacje zawodowe pracownika, a dobrowolność uczestnictwa wyłącza konieczności zaliczania czasu szkolenia do czasu pracy.

Zwracamy uwagę! Inspekcja Pracy prezentuje stanowisko, że w trakcie uczestnictwa w szkoleniu pracownik nie pozostaje w dyspozycji pracodawcy, a brak jest wyraźnego przepisu zobowiązującego do zaliczania szkoleń do czasu pracy. Z praktyki inspektorów pracy jednoznacznie wynika, że udział pracownika w szkoleniu nie jest w ich ocenie świadczeniem pracy, lecz zdobywaniem wiedzy i umiejętności potrzebnych do wykonywania pracy w znaczeniu szerokim, a więc nie tylko na rzecz aktualnego pracodawcy. W związku z tym istnieje niewielkie ryzyko, że inspektor pracy w trakcie kontroli zaleci za czas szkolenia wypłatę wynagrodzenia wraz z dodatkami za nadgodziny. Warto jednak mieć na uwadze, że w razie braku konkretnych przepisów, konieczność wypłaty wynagrodzenia za czas szkoleń spoza dziedziny bhp jest sprawą sporną i jako taka może być rozstrzygnięta jedynie przez sąd pracy.

Naszym zdaniem kwestia zasad rozliczania czasu poświęcanego na szkolenia przez pracowników powinna być uregulowana w przepisach wewnątrzzakładowych.