Wystąpienie nadgodzin w systemie równoważnym przy stałych dniówkach roboczych

Zatrudniamy kilku pracowników ochrony, którzy wykonują pracę w systemie równoważnym, w jednomiesięcznym okresie rozliczeniowym, w organizacji dzień pracy, a następnie dwa dni wolne. W dniach od poniedziałku do piątku wykonują pracę 16 godzin, a w soboty, niedziele i święta 24 godziny. Jak ustalać godziny nadliczbowe?

Definicja godziny nadliczbowej została określona w art. 151 § 1 K.p. Jest nią każda godzina pracy ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy oraz przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Nadgodziny można więc podzielić na dwa rodzaje:

dobowe, które występują po przekroczeniu normy dobowej (co do zasady 8 godz.), a w dniach przedłużonego wymiaru (tu do 16 lub 24 godz.), po przekroczeniu tego wymiaru oraz
tygodniowe, które występują po przekroczeniu przeciętnej normy tygodniowej (co do zasady 40 godz.).

Wystąpienie nadgodzin dobowych nie skutkuje nadgodzinami tygodniowymi, których istnienie stwierdza się odejmując uprzednio przekroczenia dobowe.

Przykład

Pracownicy ochrony są zatrudnieni w systemie równoważnym z możliwością wydłużenia dniówki do 24 godzin i objęci jednomiesięcznym okresem rozliczeniowym.

W marcu br. powinni przepracować 184 godziny (40 godz. x 4 tyg. + 8 godz. x 3 dni), co jednemu z nich rozplanowano na sześć dniówek 24-godzinnych, cztery 8-godzinne i dwie 4-godzinne.

Wymiar czasu pracy obowiązujący w 2017 r. podajemy w serwisie www.wskazniki.gofin.pl

Pracownik przepracował wszystkie dni według planu, a ponadto trzykrotnie został o 4 godziny dłużej - jeden raz po dniówce 8-godzinnej oraz dwa razy po dniówce 4-godzinnej. Łącznie przepracował 196 godzin (6 dni x 24 godz. + 4 dni x 8 godz. + 2 dni x 4 godz. + 3 dni x 4 godz.).

Pierwsze 4 godziny dodatkowej pracy stanowią nadgodziny dobowe (naruszyły 8-godzinną normę dobową), natomiast 4 godziny dodatkowej pracy w pozostałych dwóch dniach nie naruszyły normy dobowej ani przedłużonego wymiaru dobowego (w tych dniach nie został on zaplanowany), a zatem były to nadgodziny tygodniowe: 196 godz. przepracowanych - 184 godz. wymiaru - 4 nadgodziny dobowe = 8 nadgodzin tygodniowych.

W przypadku opisanym w pytaniu, prawdopodobnie w ogóle nie dochodzi do wystąpienia nadgodzin dobowych (pracownik musiałby pracować w dniach planowej pracy odpowiednio powyżej 16 lub 24 godz.). Jeżeli mimo to występuje nadwyżka godzin pracy nad obowiązującym wymiarem, to są to nadgodziny tygodniowe. W stosowanej organizacji występuje ponadto element nieprawidłowy. Wynika to z równomiernego charakteru dniówek - zawsze jest to 16 godzin od poniedziałku do piątku oraz 24 godziny w soboty, niedziele i święta - co w wielu przypadkach prowadzi do naruszenia wymiaru (suma godzin zaplanowanych nie jest z nim zgodna). W konsekwencji niejednokrotnie dochodzi do planowania godzin nadliczbowych, co jest niedozwolone. Tak też wyjaśnił Departament Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 8 października 2013 r. stwierdzając, że:

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej "(...) polecanie pracy w godzinach nadliczbowych nie podlega bowiem planowaniu i może mieć miejsce jedynie w razie wystąpienia okoliczności wymienionych w art. 151 § 1 pkt 1 i 2 K.p. (...)", czyli powinno mieć charakter doraźny.

Drugim niepożądanym skutkiem przedstawionego planowania pracy może być niedopracowanie wymiaru. W takim przypadku za brakujące godziny pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia przestojowego. Niewłaściwa organizacja pracy obciąża bowiem pracodawcę.

Przykład

Załóżmy, że pracownicy ochrony zatrudnieni u pracodawcy z poprzedniego przykładu, pracują w organizacji wskazanej w pytaniu. W marcu br. jednemu z nich zaplanowano 2 dniówki 24-godzinne i 8 dniówek 16-godzinnych, a drugiemu 3 dniówki 24-godzinne i 8 dniówek 16-godzinych. Pracownicy nie pracowali po godzinach rozkładowych.

Pierwszy z zatrudnionych przepracował łącznie 176 godzin (2 dni x 24 godz. + 8 dni x 16 godz.), czyli poniżej wymiaru. Niezależnie od tego zachował prawo do 184 stawek normalnego wynagrodzenia. Drugi z pracowników przepracował 200 godzin (3 dni x 24 godz. + 8 dni x 16 godz.), a zatem przekroczył wymiar w tym okresie o 16 godzin (200 godz. - 184 godz.), które należy uznać za nadgodziny tygodniowe z prawem do normalnego wynagrodzenia powiększonego o dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia.

Pracodawcy może być też postawiony zarzut nieuprawnionego planowania nadgodzin.

Podobne zagrożenia płyną z cykliczności dni pracy i dni wolnych. Regularność organizacji przy nierównych okresach rozliczeniowych musi skutkować wielokrotnymi przekroczeniami, co z kolei może prowadzić do zarzutu naruszania przepisów o czasie pracy i jest zagrożone grzywną od 1.000 zł do 30.000 zł (art. 281 K.p.). Wyjściem z tej sytuacji jest właściwe planowanie czasu pracy, z uwzględnieniem obowiązującego wymiaru oraz wprowadzenie skróconych dniówek roboczych, mających charakter bilansujący.