Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 14 (608) z dnia 10.07.2024

Naruszenie odpoczynku dobowego oraz rekompensata za nadgodziny dobowe

Pracownik w tygodniu przypadającym od 1 do 5 lipca br. pracował na trzeciej zmianie (od 23⁰⁰ do 7⁰⁰). Z uwagi na nieobecność innego pracownika, została mu dodatkowo polecona praca we wtorek 2 lipca br. od 16⁰⁰ do 23⁰⁰ (7 godz.). Czy było to prawidłowe? Czy za część tego dodatkowo przepracowanego czasu możemy udzielić pracownikowi rekompensaty finansowej, a za pozostałą czasu wolnego?

Działanie Czytelnika nie było prawidłowe, ponieważ nie zapewnił pracownikowi wymaganego przez przepisy odpoczynku dobowego. Natomiast sposób rekompensaty zaproponowany w pytaniu jest możliwy, co szczegółowo wyjaśniamy poniżej.

Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151 § 1 K.p.). Ustawodawca dopuścił możliwość jej wykonywania w dwóch przypadkach, tj. w razie:

• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• szczególnych potrzeb pracodawcy.

Polecenie dodatkowej (pozarozkładowej) pracy nie może jednak naruszać przepisów prawa pracy, m.in. tych dotyczących czasu pracy. Wśród nich wymienić należy przepis art. 132 K.p., obligujący pracodawcę do zapewnienia pracownikowi co najmniej 11-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie pracowniczej (odpoczynku dobowego), a więc w ciągu 24 kolejnych godzin, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 128 § 3 pkt 1 K.p.). Obowiązek ten nie dotyczy systemu równoważnego (art. 136 i 137 K.p.) oraz przypadków wskazanych w art. 132 § 2 K.p., do których m.in. należą te, wymienione wcześniej w pierwszym myślniku, które nie wystąpiły w okolicznościach z pytania. Zatem polecając pozarozkładową pracę w dobie poniedziałkowej (przypadającej od 23⁰⁰ w poniedziałek 1 lipca br. do 23⁰⁰ we wtorek 2 lipca br.), Czytelnik nie zapewnił pracownikowi minimum 11-godzinnego odpoczynku dobowego. Odpoczynek ten trwał jedynie 9 godzin, co stanowi naruszenie przepisów o czasie pracy.

Praca w godzinach nadliczbowych powinna być zrekompensowana. W sytuacji z pytania wystąpiły nadgodziny dobowe (w trakcie poniedziałkowej doby pracowniczej), za które pracownikowi przysługuje normalne wynagrodzenie i dodatki w wysokości 50% wynagrodzenia.

W zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych pracodawca, na pisemny wniosek pracownika, może udzielić mu w tym samym wymiarze czasu wolnego od pracy (art. 151² § 1 K.p.). Udzielenie czasu wolnego w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych może nastąpić także bez wniosku pracownika (art. 151² § 2 K.p.). W takim przypadku pracodawca udziela czasu wolnego od pracy, najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych, jednakże nie może to spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy. W tych przypadkach pracownikowi nie przysługuje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151² § 3 K.p.).

Nie ma przeszkód prawnych, aby w zamian za część godzin nadliczbowych pracownikowi wypłacić dodatki, a za pozostałą udzielić czasu wolnego. Wypłata dodatku powinna nastąpić razem z wynagrodzeniem za lipiec br.

Jak stanowi art. 151⁷ § 1 K.p., pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 21⁰⁰ a 7⁰⁰. Z pytania nie wynika w jakim przedziale czasowym została ona ustalona u Czytelnika. Jeśli rozpoczyna się przed godziną 23⁰⁰ (np. obowiązuje od 22⁰⁰ do 6⁰⁰), to bez względu na rodzaj zastosowanej rekompensaty za czas przepracowany w nadgodzinach, za każdą nadgodzinę, która przypadała w porze nocnej (jak również za pozostały czas pracy przypadający w porze nocnej), pracownikowi należy wypłacić dodatek do wynagrodzenia w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 151⁸ § 1 K.p.).