Biuletyn Informacyjny dla Służb Ekonomiczno - Finansowych nr 9 (980) z dnia 20.03.2018

Ustalanie przekroczeń średniotygodniowej normy czasu pracy

Pracownik jest zatrudniony na pełny etat w podstawowej organizacji czasu pracy i świadczy pracę od poniedziałku do piątku, a dniem wolnym z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy jest sobota. Obowiązują go jednomiesięczne okresy rozliczeniowe. W jednym z miesięcy korzystał z urlopu wypoczynkowego i przypadało w nim święto w sobotę, za które pracodawca nie udzielił mu innego dnia wolnego. Jak należało ustalić, czy doszło do przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy w tym miesiącu? Jeżeli doszło do tego przekroczenia, to czy pracownikowi przysługiwały dodatki za nadgodziny średniotygodniowe?

Czas pracy pracowników zasadniczo nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 129 § 1 Kodeksu pracy). Jeżeli wystąpią przekroczenia wymienionej przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy (40 godz.), wówczas mamy do czynienia z nadgodzinami średniotygodniowymi. Tego rodzaju nadgodziny można stwierdzić dopiero na zakończenie danego okresu rozliczeniowego.

Metoda ustalania przekroczeń średniotygodniowych nie została wprost określona w Kodeksie pracy. Wskazała ją natomiast Państwowa Inspekcja Pracy. Według PIP, nadgodziny średniotygodniowe ustala się następująco:

• od liczby godzin faktycznie przepracowanych przez pracownika w danym okresie rozliczeniowym odejmuje się liczbę godzin nadliczbowych wynikających z przekroczeń dobowych,
   
• od otrzymanej liczby godzin odejmuje się liczbę godzin wynikających z obowiązującego wymiaru czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym.

Najczęściej nadgodziny średniotygodniowe są konsekwencją pracy w dniu wolnym, która nie została pracownikowi zrekompensowana innym dniem wolnym. Innym przypadkiem, kiedy występują tego rodzaju nadgodziny, jest praca w czasie tzw. "czarnej dziury", czyli w okresie przypadającym między dobami pracowniczymi, gdy nie dochodzi do przekroczeń dobowych.

Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje pracownikowi dodatek w wysokości:

• 100% wynagrodzenia - za nadgodziny, które przypadły w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, albo w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
   
• 50% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż wymieniony wyżej.

Ponadto, za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym pracownikowi przysługuje 100% dodatek, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które przysługuje prawo do dodatku z przekroczeń dobowych (art. 151¹ § 2 K.p.).

Normalne wynagrodzenie za pracę nadliczbową, zarówno za nadgodziny dobowe, jak i średniotygodniowe, wypłaca się razem z wynagrodzeniem za pracę w danym miesiącu. Natomiast dodatki za nadgodziny średniotygodniowe wypłaca się z wynagrodzeniem za ostatni miesiąc okresu rozliczeniowego, gdyż dopiero wtedy mogą być one ustalone. Tak też wynika ze stanowiska Głównego Inspektoratu Pracy z 21 kwietnia 2009 r. (znak: GPP-306-4560-32/09/PE/RP) udostępnionego naszemu Wydawnictwu dnia 3 lutego 2017 r. PIP stwierdził w nim, że:

"Departament Prawny Głównego Inspektoratu Pracy informuje, że o ile godziny nadliczbowe z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy powstają dopiero z upływem okresu rozliczeniowego, o tyle godziny nadliczbowe z przekroczenia dobowej normy czasu pracy powstają w dniu, w którym wystąpiły. Wtedy też pracownik nabywa prawo do opłacenia tych godzin, oprócz normalnego wynagrodzenia, stosownym dodatkiem. Pracodawca może zostać zwolniony z obowiązku finansowej rekompensaty przekroczeń dobowych (wypłaty dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych) jedynie wtedy, gdy przed terminem płatności wynagrodzenia za pracę przypadającym bezpośrednio po wystąpieniu godzin nadliczbowych z przekroczenia normy dobowej pracownik wystąpi z wnioskiem o udzielenie czasu wolnego bądź pracodawca skorzysta z możliwości przewidzianej w art. 151² § 2 Kodeksu pracy i oznaczy w grafiku pracownika termin udzielenia czasu wolnego w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych. W opinii departamentu działania pracownika (złożenie wniosku) lub pracodawcy (wskazanie terminu odbioru czasu wolnego) zmierzające do uniknięcia wypłaty dodatku za przepracowane godziny ponad normę dobową powinny nastąpić przed najbliższym terminem wypłaty wynagrodzenia. W przeciwnym razie pracodawca jest obowiązany wypłacić dodatek, mimo że okres rozliczeniowy nie uległ zakończeniu."

Jeżeli więc w sytuacji przedstawionej w pytaniu doszło do przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, a mogło tak być, gdyż pracownik nie otrzymał dnia wolnego za świąteczną sobotę, wówczas za każdą godzinę pracy nadliczbowej pracownikowi przysługiwały 100% dodatki do wynagrodzenia (są to przekroczenia średniotygodniowe). Ze względu na fakt, że pracownika obowiązują jednomiesięczne okresy rozliczeniowe, wynagrodzenie i dodatki za przekroczenia średniotygodniowe należało wypłacić na zakończenie tego miesiąca.