Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 9 (315) z dnia 1.05.2012

Czas pracy zatrudnionych na statkach i kutrach rybackich

Jak określić czas pracy rybaków? W jaki sposób należy ustalać godziny nadliczbowe i nocne tych pracowników?

Czas pracy rybaków jest uzależniony od tego czy pracują oni na statkach, czy kutrach rybackich. Obydwie grupy zatrudnionych należą przy tym do grupy zawodowej, do której znajduje zastosowanie art. 5 K.p. W myśl powołanego przepisu, jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy Kodeksu stosuje się jedynie w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami.

Warunki pracy rybaków zatrudnionych na statkach oraz kutrach rybackich określają przepisy ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych (Dz. U. nr 61, poz. 258 z późn. zm.), dalej ustawy. W odniesieniu do rybaków zatrudnionych na kutrach rybackich ze szczególnym uwzględnieniem regulacji zawartych w dziale IX tego aktu prawnego. Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ustawy, statkiem rybackim jest statek handlowy przeznaczony lub używany do rybołówstwa morskiego, natomiast kutrem rybackim jest statek rybacki przeznaczony lub używany do rybołówstwa morskiego na obszarze Morza Bałtyckiego.

W myśl art. 57 ustawy, czas pracy na statku (w określonym zakresie także na kutrze) nie może przekraczać przeciętnie 40 godzin, a w strefie tropikalnej i polarnej 30 godzin, w pięciodniowym tygodniu pracy, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 6 miesięcy. Jednakże czas pracy na statku (kutrze) będącym w morzu nie może przekraczać 56 godzin w siedmiodniowym tygodniu pracy, a dla pracowników niepełniących wacht - 46 godzin w sześciodniowym tygodniu pracy oraz 12 godzin na dobę.

Czas pracy na statku obsługiwanym przez kolejno wymieniające się załogi lub część załóg może być przedłużony do 14 godzin na dobę i 72 godzin na tydzień, jeżeli po każdym - nie dłuższym niż 6 tygodni (a za zgodą pracownika - 3 miesięcy) - nieprzerwanym okresie takiej pracy zapewnia się pracownikowi co najmniej równy okres wolnego od pracy pobytu na lądzie. Praca w granicach wskazanych norm nie jest pracą w godzinach nadliczbowych, jeżeli liczba przepracowanych godzin w okresie rozliczeniowym, nie dłuższym niż 8 miesięcy, nie przekroczy sumy tygodniowych norm czasu pracy wskazanych na wstępie (art. 58 ustawy).

W zakresie pracy na kutrze rybackim istnieją pewne wyjątki. Otóż w okresie przebywania kutra rybackiego w morzu dopuszcza się wprowadzenie na nim wymiaru i rozkładu czasu pracy uzależnionych tylko od warunków połowowych, z zapewnieniem jednak pracownikowi, co najmniej sześciogodzinnego nieprzerwanego wypoczynku w ciągu doby. Praca wykonywana według tego wymiaru i rozkładu czasu pracy nie jest pracą w godzinach nadliczbowych. Dodajmy, że pracownik nie może odmówić wykonywania pracy w okresie planowego czasu wypoczynku w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa statku, pasażerów, załogi lub ładunku, jak również w razie konieczności udzielenia pomocy innemu statkowi lub rozbitkom.

Za okres pracy na statku odbywającym podróż morską pracownik nabywa prawo do wolnego od pracy płatnego pobytu na lądzie, zwanego podstawowym urlopem wyrównawczym. Nie znajduje to zastosowania do pracowników zatrudnionych na kutrze rybackim, wykonujących pracę według rozkładu uzależnionego od warunków połowowych. Pracownikom tym przysługuje prawo do nie mniej niż jednego roboczego dnia wolnego za każdą niedzielę, święto i dodatkowy dzień wolny od pracy, przypadające w czasie przebywania kutra w morzu. Na wniosek pracownika w zamian za przysługujące dni wolne wypłaca się ekwiwalent pieniężny.

Jeżeli chodzi o pracę w porze nocnej, to wobec braku regulacji w ustawie należy stosować kodeksowe zasady jej ustalania i wynagradzania. Jedynym odstępstwem od powyższego jest praca nocna młodocianych. Młodociani zatrudnieni na statku w celu nauki zawodu nie mogą wykonywać pracy w godzinach nocnych. Godziny nocne tej grupy zawodowej to okres 9 kolejno po sobie następujących godzin, włączając w to czas między 24⁰⁰ a 5⁰⁰.