Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 5 (335) z dnia 1.03.2013

Ustalenie nadgodzin średniotygodniowych w razie kompensaty przekroczeń dobowych czasem wolnym

Jak należy ustalić czy doszło do przekroczenia przeciętnej normy tygodniowej w dłuższym niż miesięczny okresie rozliczeniowym, jeżeli pracownik wykonywał dodatkową pracę zarówno w ramach przekroczeń dobowych, jak i w dniach wolnych? Nadmieniamy, że dodatkowa praca przekraczająca normę dobową była kompensowana z inicjatywy pracodawcy czasem wolnym.

Rozliczenie czasu pracy po zakończeniu okresu rozliczeniowego nie podlega różnicowaniu w zależności od warunków w jakich dodatkowa praca była wykonywana w przyjętym okresie oraz sposobu jej kompensowania.

Przepisy z zakresu czasu pracy nie wskazują jednoznacznie metody rozliczania czasu pracy, zmierzającej do ustalenia przekroczeń przeciętnej normy tygodniowej. Według metody akceptowanej przez PIP, w tym celu należy porównać wymiar czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym, pomniejszony o godziny nieprzepracowane z powodu usprawiedliwionej absencji w pracy, do czasu przepracowanego pomniejszonego o nadgodziny z przekroczeń dobowych. Pozostałe metody prezentowaliśmy w UiPP nr 1/2013, str. 42-43.

Wyjaśniamy, że kompensowanie pracy nadliczbowej z przekroczenia dobowego czasem wolnym, o ile jest dokonywane bez wniosku pracownika, następuje w stosunku 1,5 do 1 (w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin). To zaś w pewnym zakresie może niwelować przekroczenia średniotygodniowe, pomimo iż nie było to celem regulacji.

Przykład

Pracownik jest zatrudniony w organizacji czasu pracy od poniedziałku do piątku po 8 godzin na dobę, w 4-miesięcznym okresie rozliczeniowym. W jednym z tych okresów, w którym wymiar czasu pracy wynosił 696 godzin, pracownik przepracował:

• w pierwszym miesiącu (obowiązywało 176 godz.) nominalny czas pracy,
   
• w drugim (obowiązywało 176 godz.) nominalny czas pracy oraz 12 godzin nadliczbowych z przekroczenia dobowego (łącznie 188 godz.),
   
• w trzecim (obowiązywało 160 godz.) nominalny czas pracy oraz 8 godzin w jedną z niedziel (łącznie 168 godz.),
   
• w czwartym (obowiązywało 184 godz.) 162 godziny, z tym że dodatkowo pracował przez 4 godziny w ostatnią sobotę okresu, co nie zostało skompensowane innym dniem wolnym, jednak udzielono mu całego dnia wolnego za przepracowaną w trzecim miesiącu okresu niedzielę oraz 18 godzin czasu wolnego za pracę nadliczbową z przekroczenia dobowego w drugim miesiącu okresu.

Obliczenia dokonane po zakończeniu okresu rozliczeniowego nie wykazują przekroczenia normy tygodniowej, mimo że sobota nie została skompensowana innym dniem wolnym od pracy. Co więcej wynika z nich niedopracowanie wymiaru. Dodajmy, że nie jest zasadne pomniejszanie godzin przepracowanych o przekroczenia dobowe, gdyż zostały one skompensowane czasem wolnym (w wymiarze o połowę wyższym). Zatem:

• liczba godzin przepracowanych wynosi: 176 godz. + 188 godz. + 168 godz. + 162 godz. = 694 godz.,
   
• różnica między nominałem a liczbą godzin przepracowanych wynosi: 696 godz. - 694 godz. = 2 godz.

Wyliczenia zaprezentowane w przykładzie wskazują, że w przypadku kompensaty pracy nadliczbowej z przekroczenia normy dobowej lub przedłużonego wymiaru dobowego czasem wolnym z inicjatywy pracodawcy, co zawsze zwiększa pulę godzin odbieranych, dochodzi do niwelowania pracy nadliczbowej występującej w innych okolicznościach. Gdyby pracownik odebrał kompensatę w stosunku 1 : 1, nie miałoby to miejsca. Wówczas pracownik z przykładu przepracowałby w ostatnim miesiącu 168 godzin, a łącznie w całym okresie 700 godzin (176 godz. + 188 godz. + 168 godz. + 168 godz.) i przekroczyłby normę średniotygodniową o 4 godziny (700 godz. - 696 godz.), tj. dokładnie o tyle godzin, ile trwała praca w sobotę. W świetle tego faktu wydaje się zasadne przyjęcie dla rozliczeń czasu pracy fikcji prawnej, iż kompensata godzin nadliczbowych z przekroczenia dobowego z inicjatywy pracodawcy nastąpiła w stosunku 1 : 1. Podobna zasada obowiązuje w odniesieniu do wynagrodzenia. Zgodnie bowiem z art. 151² K.p. udzielanie czasu wolnego w stosunku 1,5 do 1 nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.

Można też przyjąć zasadę, że do przekroczenia przeciętnej normy tygodniowej dochodzi w każdym przypadku pracy w dniu wolnym w ramach pierwszych 8 godzin (norma dobowa). Zaniechanie jakichkolwiek rozliczeń może jednak doprowadzić do sytuacji, w której pomimo wystąpienia nadgodzin z przekroczenia przeciętnej normy tygodniowej, nie zostaną one skompensowane. Do przekroczenia tego bowiem dochodzi nie tylko w konsekwencji pracy w dniu wolnym.

Pracownik jest zatrudniony w systemie równoważnym w 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym. W lutym 2013 r. przepracował 160 godzin wymiarowych (12 dni po 12 godz. i 4 dni po 4 godz.) i 8 godzin powyżej wymiaru. Dodatkowa praca miała miejsce w dniach pracy 4-godzinnej (po 2 godz. w każdym z tych dni) i nie została skompensowana dodatkami, gdyż nie przekraczała normy dobowej. W tej sytuacji stanowiła pracę przekraczającą przeciętną normę tygodniową (168 godz. przepracowanych - 160 godz. wymiarowych = 8 godz.).

Zwracamy uwagę! W myśl art. 151³ K.p. pracownikowi, który wykonywał pracę w dniu wolnym wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, należy udzielić innego dnia wolnego do końca okresu rozliczeniowego. Powyższe zapewnia zachowanie przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy i nie podlega zamianie na wynagrodzenie. Pieniężną kompensatę pracy w dniu wolnym usprawiedliwiają jedynie szczególne okoliczności (np. choroba pracownika).