Gazeta Podatkowa nr 90 (1131) z dnia 10.11.2014

Rekompensata za nocną pracę w 2015 r.

Prawo pracy dopuszcza pracę w nocy, uznając jednak wykonywanie zadań służbowych w takiej porze za uciążliwe dla pracownika. Z tego względu pracodawca jest zobowiązany zrekompensować nocną pracę specjalnym dodatkiem, wypłacanym obok normalnego wynagrodzenia za pracę. Jego wysokość powiązana jest z poziomem minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku. Wraz ze zmianą tego wynagrodzenia ulegają też zmianie kwoty dodatku.

Nocne godziny bardziej opłacalne

Jednym z obowiązków pracodawcy jest wyznaczenie w zakładzie pory nocnej, w przedziale godzin między 21⁰⁰ a 7⁰⁰ (art. 151⁷ K.p.). Zakładowa pora nocna powinna trwać 8 godzin, jednak konsekwencją zaniedbania przez pracodawcę obowiązku jej wyznaczenia jest to, że ulega ona wydłużeniu o 2 godziny, tj. obejmuje 10 godzin. Z pracą w porze nocnej związana jest gratyfikacja dla pracownika w postaci dodatku za pracę w nocy (art. 151⁸ K.p.). Przysługuje on za każdą godzinę pracy w tej porze (nawet, jeżeli zdarza się sporadycznie). Pracodawca, który zaniecha wyznaczenia godzin pory nocnej w swoim zakładzie, potencjalnie ponosi więc większe koszty nocnej pracy, z uwagi na wydłużenie tej pory.

Ustawowa wysokość dodatku za pracę w nocy wynosi 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 151⁸ § 1 K.p.). Kwota wspomnianego dodatku jest więc powiązana z poziomem minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku kalendarzowym (1.750 zł w 2015 r.). Podniesienie pensji gwarantowanej na dany rok oznacza podwyżkę tych dodatków (patrz tabela). Przy czym ustalone na bazie wynagrodzenia minimalnego "ustawowe" kwoty dodatków są wielkością gwarantowaną, którą pracownik musi otrzymać. To dolny pułap, od którego pracodawca może uczynić wyjątek na korzyść pracowników - poprzez odpowiednie zapisy w regulacjach zakładowych lub w umowie o pracę. Niedopuszczalny jest przy tym ruch w drugą stronę, tj. obniżenie wysokości dodatku za pracę w nocy poniżej ustawowej wysokości lub też całkowite pozbawienie pracowników prawa do niego.

Dodatek nocny w zależności od wymiaru

Metodyka obliczania dodatku za pracę w porze nocnej została określona w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 1996 r. nr 62, poz. 289 ze zm.). W celu obliczenia dodatku do wynagrodzenia za godzinę pracy w porze nocnej należy:

• obowiązujące w danym roku minimalne wynagrodzenie za pracę podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu,
   
• otrzymaną godzinową stawkę dodatku pomnożyć przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w nocy w danym miesiącu (§ 4b rozporządzenia).

Przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu rozumie się liczbę godzin nominalnie obowiązującą pracowników do przepracowania w tym czasie (np. w styczniu 2015 r. będzie to 160 godz.).

Do obliczenia dodatku nie stosuje się jako dzielnika faktycznej liczby przepracowanych godzin, gdyż prowadziłoby to do różnicowania wysokości tego dodatku w zależności od rozkładu czasu pracy obowiązującego danego pracownika. Potwierdza to Główny Inspektorat Pracy, który w piśmie z dnia 23 stycznia 2008 r. uznał, że przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu, przez którą - w celu obliczenia dodatku za pracę w porze nocnej - trzeba podzielić minimalne wynagrodzenie za pracę, należy rozumieć wymiar obliczony zgodnie z zasadami wskazanymi w art. 130 K.p.

Niektórym można wypłacić ryczałt

Alternatywną wobec dodatku formą rekompensaty za pracę w nocy jest ryczałt. Jednak może on być przyznany tylko pod określonymi warunkami. Krąg pracowników uprawnionych do otrzymania tego świadczenia jest ograniczony. Ryczałt za pracę w porze nocnej może zastąpić dodatek nocny wyłącznie w przypadku pracowników wykonujących stale pracę w porze nocnej poza zakładem pracy. Przy czym pracodawca powinien ustalić jego wysokość odpowiednio do przewidywanego wymiaru pracy w godzinach nocnych. Podkreślił to Sąd Najwyższy, który w wyroku z dnia 1 grudnia 1998 r., sygn. akt I PKN 464/98, orzekł, iż: "Jeżeli pracodawca może spełnić świadczenie pieniężne w formie ryczałtu, to ryczałt ten powinien odpowiadać choćby w przybliżeniu świadczeniu, które przysługuje pracownikowi na ogólnych zasadach".

W uzasadnieniu do przywołanego orzeczenia SN wskazał, że jeżeli pracodawca może spełniać określone świadczenie pieniężne w formie ryczałtu, to nie może być on ustalony dowolnie, lecz powinien odpowiadać choćby w przybliżeniu temu świadczeniu, które przysługuje pracownikowi na zasadach ogólnych. Dlatego zastąpienie dodatku nocnego ryczałtem znacznie odbiegającym od ustawowej wysokości tego dodatku jest nieprawidłowe i nie pozbawia pracownika roszczenia o ewentualne wyrównanie należności.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502)