Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 2 (548) z dnia 10.01.2022

Przerwy w pracy kierowcy

Jak traktować przerwy w pracy kierowcy pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony wykorzystane w wymiarze przekraczającym gwarantowany w art. 13 ustawy o czasie pracy kierowców oraz art. 7 rozporządzenia (WE)nr 561/2006? Jakie przerwy przysługują kierowcy, jeśli w ciągu dnia pracy prowadził pojazd przez 3 godziny i 38 minut, a łączny czas pracy wynosił 4 godziny i 12 minut? Jak prawidłowo naliczyć wynagrodzenie kierowcy aby uniknąć zarzutów naruszenia przepisów?

Zawodowym kierowcom wykonującym przewozy drogowe pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony, ewentualnie pojazdami skonstruowanymi lub przystosowanymi do przewozu powyżej 9 osób licząc z kierowcą przysługują 3 rodzaje przerw. Na podstawie art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2019 r. poz. 1412) mają oni prawo do przerwy śniadaniowej, wliczanej do czasu pracy, z kolei art. 13 tej ustawy przyznaje im prawo do przerw przeznaczonych na odpoczynek. Przerwa śniadaniowa przysługuje kierowcom w wymiarze 15 minut, a prawo do niej przepis uzależnia od dobowego wymiaru czasu pracy.

Ustawa o czasie pracy kierowców dostępna jest w serwisie www.przepisy.gofin.pl.

Warunkiem powstania prawa do przerwy śniadaniowej jest czas pracy kierowcy, który musi w danej dniówce wynosić co najmniej 6 godzin. Takiego warunku nie przewidziano w przypadku przerw przeznaczonych na odpoczynek, gdyż od liczby godzin pracy w danej dniówce uzależniono wyłącznie ich minimalną długość. Jeśli czas pracy kierowcy obejmuje w dobie do 9 godzin, przerwa przysługuje pracownikowi w wymiarze nie krótszym niż 30 minut, a w przypadku dniówek dłuższych niż 9 godzin, minimalny wymiar przerwy ulega wydłużeniu do 45 minut.

Choć przepis art. 13 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców stanowi, że przerwy przeznaczone na odpoczynek kierowca wykorzystuje po 6 godzinach pracy, dopuszcza jednocześnie podział takiej przerwy na części trwające co najmniej 15 minut, wykorzystywane w trakcie sześciogodzinnego czasu pracy lub bezpośrednio po tym okresie. Przerwy przeznaczone na odpoczynek przysługują kierowcy zamiennie do przerw w jeździe wynikających z art. 7 rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego... (Dz. U. UE L 2006.102.1), dalej rozporządzenia (WE) nr 561/2006. Potwierdza to art. 27 ust. 4 ustawy o czasie pracy kierowców, zgodnie z którym przerw, o których mowa w art. 13 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców, nie stosuje się do kierowców, którzy wykorzystali przerwy w prowadzeniu pojazdu z art. 7 rozporządzenia (WE) nr 561/2006. Te ostatnie przysługują kierowcy w wymiarze 45 minut po każdym okresie prowadzenia pojazdu trwającym 4,5 godziny z wyjątkiem przypadków, w których bezpośrednio po takim okresie kierowca rozpoczyna dzienny lub tygodniowy okres odpoczynku. Również te przerwy można dzielić na części, natomiast w tym przypadku przepis jest bardziej restrykcyjny, gdyż pierwsza część wykorzystywana w trakcie 4,5-godzinnego okresu prowadzenia pojazdu musi trwać co najmniej 15 minut, a druga część przypadająca bezpośrednio po 4,5 godzinach jazdy obejmuje minimum 30 minut.

Odnosząc powyższe do przypadku kierowcy, który w trakcie dniówki prowadził pojazd przez 3 godziny i 38 minut, a łączny czas pracy zarejestrowanej przez tachograf "zamknął" się w wymiarze 4 godzin i 12 minut, należy stwierdzić, że nie nabył on prawa ani do przerwy śniadaniowej, ani do przerwy w jeździe, więc przysługuje mu wyłącznie 30 minut przerwy przeznaczonej na odpoczynek z art. 13 ustawy o czasie pracy kierowców. Oczywiście te 30 minut to minimalny wymiar przerwy, tym samym może ona być dłuższa, niemniej jeśli okres nieświadczenia pracy obejmuje np. kilka godzin, należy zastanowić się nad jego prawidłową kwalifikacją. Taki okres może być bowiem zarówno okresem pozostawania do dyspozycji, o którym mowa w art. 10 ustawy o czasie pracy kierowców, jak i nieuzasadnionym postojem w czasie prowadzenia pojazdu w rozumieniu art. 7 pkt 2 omawianej ustawy. W pierwszym przypadku zasadnym jest zaliczenie okresu dyspozycji do czasu pracy w zakresie, w jakim uzupełnia dobowy wymiar czasu pracy kierowcy i wypłata za ten okres normalnego wynagrodzenia jak za godziny pracy, w drugim natomiast okres ten będzie wyłączony z czasu pracy kierowcy i nie będzie rodził prawa do jakiejkolwiek rekompensaty. Nie można również wykluczyć tego, że kierowca nieprawidłowo operował selektorem tachografu i jako przerwa w pracy zarejestrowane zostały np. okresy załadunku lub rozładunku, wykonywania innej pracy, czy obsługi codziennej pojazdu, które podlegają wliczeniu do czasu pracy. Od charakteru tego okresu zależy ponadto prawo do ewentualnej przerwy śniadaniowej i długość należnej kierowcy przerwy na odpoczynek.

Powyższe przedstawiamy przyjmując dane z pytania Czytelnika.

Założenia

Kierowca samochodu powyżej 3,5 tony jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, za wynagrodzeniem 35 zł/godz., w równoważnym systemie czasu pracy w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym. W harmonogramie na wrzesień 2021 r. zaplanowano mu 15 września pracę od 7⁰⁰ do 16⁰⁰. Odczyt z karty kierowcy za ten dzień wskazywał rozpoczęcie pracy o 6⁵⁷ i jej zakończenie o 17³⁴. Łącznie czas jazdy to 3 godziny i 38 minut, a łączny czas innej pracy to 34 minuty. Jednocześnie kierowca korzystał z przerw w wymiarze 6 godzin i 25 minut, tj. pierwsza trwała 30 minut (7¹³-7⁴³), druga przerwa 40 minut (7⁵⁷-8³⁷) itd.

Rozstrzygnięcie

Na podstawie przedstawionych informacji nie sposób ustalić, czy kierowca dokonał prawidłowych zapisów na swojej karcie. Tachograf automatycznie rejestruje wyłącznie czas jazdy, czas przerw i odpoczynku, więc nie sposób wykluczyć tego, że kierowca nie przestawiał selektora tachografu. W takim przypadku jako przerwy mogły zostać zarejestrowane np. okresy załadunku i rozładunku, realizacji czynności spedycyjnych, obsługi codziennej pojazdu i przyczepy, innych prac podejmowanych w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa pojazdu i ładunku, niezbędne formalności administracyjne czy czas przeznaczony na utrzymanie pojazdu w czystości. Te aktywności powinny być zaliczone do czasu pracy mocą art. 6 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców.

Analizując okres 6 godzin i 25 minut zarejestrowanych przerw nie można również wykluczyć, że część z tego czasu powinna zostać zakwalifikowana jako okres pozostawania w dyspozycji. Jest to inny niż przerwa i odpoczynek okres, w trakcie którego kierowca nie jest obowiązany pozostawać na stanowisku pracy, będąc jednocześnie w gotowości do rozpoczęcia lub kontynuowania prowadzenia pojazdu lub wykonywania innej pracy. Jako przykłady takich okresów przepis art. 10 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców wymienia czas, w którym kierowca towarzyszy pojazdowi transportowanemu promem lub pociągiem, czas oczekiwania na przejściach granicznych oraz w związku z ograniczeniami w ruchu drogowym. Nie jest to jednak zbiór zamknięty. Kwalifikacja okresów dyspozycji zależy od tego, czy przypadają one na normalne godziny pracy kierowcy, czyli w omawianym przypadku pomiędzy 7⁰⁰ a 16⁰⁰, czy poza nimi. W tym drugim przypadku przepis art. 10 ust. 2 ustawy o czasie pracy kierowców jednoznacznie wskazuje, że okresy pozostawania w dyspozycji przypadające poza rozkładem czasu pracy zalicza się do czasu dyżuru. Jeśli jednak okres dyspozycji wystąpi w ramach rozkładu kierowcy, to powinien on zostać zaliczony do czasu pracy. Wskazuje na to regulacja art. 10 ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców, zgodnie z którą kierowcom zatrudnionym w zadaniowym czasie pracy, którzy nie wypracowali dobowego wymiaru czasu pracy, okresy dyspozycji zalicza się do czasu pracy w wymiarze 8 godzin, a w pozostałym zakresie wlicza się je do czasu dyżuru. Choć kierowca jest zatrudniony w systemie równoważnym, odpowiednie zastosowanie tego przepisu wskazuje, że okresy dyspozycji przypadające pomiędzy 7⁰⁰ a 16⁰⁰ powinny być kwalifikowane jako czas pracy.

Nie sposób również wykluczyć, że 5 godzin i 55 minut niewykonywania pracy przekraczające przysługujące kierowcy w tej dobie 30 minut przerwy na odpoczynek (przy założeniu, że faktyczny czas pracy to 4 godz. i 12 min.) to nieusprawiedliwione postoje w czasie prowadzenia pojazdu, które nie podlegają wliczeniu do czasu pracy i nie uprawniają kierowcy do wynagrodzenia. Aby o tym rozstrzygnąć, należy odebrać od kierowcy oświadczenie o charakterze okresów zarejestrowanych przez tachograf jako przerwy i na tej podstawie dokonać rozliczenia czasu pracy. Z całą pewnością można stwierdzić, że wykazanie na karcie kierowcy i w danych wygenerowanych przez tachograf 6 godzin i 25 minut przerw w odniesieniu do całego dnia, w którym łącznie praca i czas jazdy wyniosły 4 godziny i 12 minut nie jest naruszeniem przepisów. Fakt, iż kierowca prowadził w tym dniu pojazd przez 3 godziny i 38 minut powoduje, że nie nabywa on prawa do 45-minutowej przerwy w prowadzeniu pojazdu, która przysługuje po 4,5 godzinach jazdy. Nie ma on również prawa do przerwy śniadaniowej, jeśli czas pracy w dobie był krótszy niż 6 godzin. Jedyną przerwą, do której ma on prawo w omawianych okolicznościach, jest więc przerwa na odpoczynek w wymiarze 30 minut i mógł on z niej skorzystać również po 16 minutach jazdy. Artykuł 13 ustawy o czasie pracy kierowców dopuszcza bowiem wykorzystanie przerwy na odpoczynek w trakcie pierwszych 6 godzin pracy i nie narusza to przepisów.

Prawidłowe naliczenie wynagrodzenia kierowcy za ten dzień będzie zależało od tego, w jaki sposób uzasadni on poszczególne przerwy, w tym 30 minut pomiędzy 7¹³ a 7⁴³, 40 minut od 7⁵⁷ do 8³⁷ itd. Nie można bowiem z góry wykluczyć sytuacji, że przykładowo w trakcie pierwszej z nich dokonywał załadunku towaru, podczas drugiej wymieniał uszkodzoną oponę w pojeździe itd. W efekcie może się zdarzyć tak, że pomiędzy faktycznym rozpoczęciem pracy o 6⁵⁷ a jej zakończeniem o 17³⁴ kierowca skorzystał z 45 minut przerwy na odpoczynek (z czego 15 min. podlega zaliczeniu do czasu pracy tytułem przerwy śniadaniowej), a w pozostałym zakresie jego aktywności powinny być zaliczone do czasu pracy. W takim przypadku łączny czas pracy w dobie wyniesie 10 godzin i 7 minut przy zaplanowanych na ten dzień 9 godzinach pracy, co spowoduje konieczność rekompensaty 1 godziny i 7 minut pracy nadliczbowej. Dodatkowo zrekompensować trzeba będzie 30 minut przerwy na odpoczynek zaliczonej do czasu dyżuru. To by oznaczało konieczność wypłaty normalnego wynagrodzenia za całe 10 godzin i 7 minut i dodatku 50% za 1 godzinę i 7 minut nadgodzin dobowych, do których doszło w porze dziennej oraz wynagrodzenia za przerwę (dyżur) nie niższego niż 50% stawki godzinowej z wynagrodzenia kierowcy. Możliwa jest również sytuacja, w której kierowca nie wytłumaczy celu przerw w jeździe i ich związku z pracą, a pracodawca będzie miał podstawy, aby zakwalifikować je jako nieusprawiedliwione postoje. W takim przypadku jego czas pracy wyniesie 4 godziny i 12 minut rodząc prawo do wynagrodzenia. Dodatkowej rekompensaty będzie wymagało 30 minut przerwy, za którą pracownik ma prawo do minimalnego wynagrodzenia, chyba że przepisy wewnątrzzakładowe przewidują wyższą rekompensatę za czas tego dyżuru. Nie można również wykluczyć wariantu pośredniego, w którym część przerw kierowca uzasadni, wykazując związek z realizowanym zadaniem przewozowym, a części nie wytłumaczy. W takim przypadku wysokość należnego wynagrodzenia zależeć będzie od tego, ile z 5 godzin i 55 minut (przy czasie pracy poniżej 9 godz.) lub 5 godzin i 40 minut (jeśli czas pracy przekroczył 9 godz.) niewykonywania pracy, którego nie sposób traktować jako należne przerwy na odpoczynek, trzeba zaliczyć do czasu pracy.