Czas pracy kierowcy wykonującego przewozy regularne osób na trasach do 50 km

W jaki sposób rozliczać czas pracy kierowcy zatrudnionego przy przewozach regularnych osób na trasach do 50 km, jeśli pracodawca planuje dla niego zadania w stałym rytmie przewidującym cykle po 30 minut prowadzenia pojazdu i od 15 do 20 minut przerwy? Jaki system czasu pracy stosować wobec pracownika i czy nabywa on prawo do wynagrodzenia za czas przerw? Czy kierowca może pracować w ruchomym czasie pracy połączonym z równoważnym systemem czasu pracy?

Ustalenie czasu pracy

W przypadku kierowców wykonujących przewozy regularne osób na trasach do 50 km ustawodawca ograniczył czas prowadzenia pojazdu do 10 godzin na dzień pracy, czyli okres przypadający pomiędzy dwoma dziennymi okresami odpoczynku lub między odpoczynkiem dziennym, a tygodniowym. Tak stanowi art. 31a ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r. poz. 1155 ze zm.), dalej ustawy. Przepisy rozdziału 4a wymienionego aktu prawnego nie odnoszą się do pojęcia czasu pracy, ale nie oznacza to, że nie znajduje ono zastosowania do kierowców realizujących ww. przewozy.

Czas pracy kierowcy jest pojęciem szerszym, niż czas prowadzenia pojazdu, który zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy jest tylko jedną ze składowych czasu pracy. W przypadku przewozów regularnych osób do obowiązków kierowcy należy również nadzór i pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym, obsługa codzienna pojazdu, inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa pasażerów i pojazdu oraz czas przeznaczony na utrzymanie pojazdu w czystości. Jeśli dobowy czas pracy takiego kierowcy wynosi co najmniej 6 godzin, wlicza się do niego również 15-minutową przerwę śniadaniową. Wszystkie te okresy muszą więc wydłużyć dzienny czas pozostawania w dyspozycji pracodawcy, składając się na łączny czas pracy takiego pracownika w dobie.

Przepisy rozdziału 4a ustawy o czasie pracy kierowców mają przede wszystkim zastosowanie do przedsiębiorstw komunikacji miejskiej i podmiejskiej odpowiadających za organizację transportu lokalnego na trasach regularnych do 50 km. W praktyce wszystkie te firmy zaliczają do czasu pracy czas przerw w prowadzeniu autobusu (tramwaju) wynikające z rozkładów jazdy, gdyż ich długość w ciągu dnia wynosi od kilkudziesięciu minut do nawet kilku godzin, a ich niezaliczanie do czasu pracy prowadziłoby w skali miesiąca do odliczenia kilku (kilkudziesięciu) godzin.

Przerwy w prowadzeniu pojazdu

Obok przerwy śniadaniowej, wliczanej do czasu pracy ustawodawca wymaga, aby kierowcy realizujący przewozy regularne osób na trasach do 50 km korzystali z przerw przeznaczonych na odpoczynek. Prawo to przysługuje w przypadku, gdy dzienny czas prowadzenia pojazdu wynosi co najmniej 6 godzin. Jeśli w danej dniówce kierowca prowadzi pojazd przez 6-8 godzin, ma prawo do 30 minut przerwy. Z kolei w sytuacji, gdy czas prowadzenia pojazdu przekracza 8 godzin, przerwa na odpoczynek przysługuje w wymiarze 45 minut (art. 31b ustawy). Może być ona dzielona na okresy krótsze, wykorzystywane w czasie prowadzenia pojazdu zgodnie z rozkładem jazdy, pod warunkiem, że jedna z takich przerw trwa co najmniej 15 minut. Równie istotna jest konieczność wykorzystania przerwy lub przerw w wymaganym wymiarze 30 lub 45 minut przed upływem 6 godzin łącznego dziennego czasu prowadzenia pojazdu. Prawidłowe zaplanowanie pracy kierowcy wymaga, aby w trakcie dniówki roboczej obejmującej 6 lub więcej godzin prowadzenia pojazdu wyodrębnić co najmniej 2 przerwy po 15 minut każda. Pierwsza z nich będzie stanowić podstawowy odcinek przerwy z art. 31b ust. 2 ustawy i może być dopełniona do wymaganych 30 lub 45 minut krótszymi okresami, drugi to przerwa śniadaniowa, wliczana w całości do czasu pracy (art. 6 ust. 3 ustawy).

Analizując kwestię przerw kierowców realizujących przewozy regularne osób na trasach do 50 km należy stwierdzić, że regulacje rozdziału 4a ustawy nie zawierają żadnych postanowień płacowych.

Dotyczy to nie tylko minimalnej długości przerw wynikających z ustawy, ale również pozostałych okresów nieprzeznaczonych na prowadzenie pojazdu lub realizację zadań bezpośrednio związanych z wykonaniem przewozu drogowego. W efekcie poza przypadkami, gdy z przepisów wewnętrznych pracodawcy wynika prawo do wynagrodzenia za czas przerw, np. w wysokości 50% stawki godzinowej obliczonej z wynagrodzenia zasadniczego, kierowcy nie zachowują za czas tych przerw prawa do rekompensaty.

W tym kontekście należy zwrócić jednak uwagę na dwie kwestie, czyli przeznaczanie przez kierowcę czasu niektórych przerw na utrzymanie pojazdu w czystości oraz ewentualność udostępniania pojazdu pasażerom na pętlach. W pierwszym przypadku z art. 6 ust. 1 pkt 8 ustawy wynika, że okresy przeznaczone na sprzątanie autobusu muszą być zaliczone do czasu pracy. W efekcie nie jest to przerwa, lecz normalny okres pracy, za który kierowca nabywa prawo do wynagrodzenia. Podobnie będzie w razie, gdy pracodawca zobowiąże zatrudnionych kierowców do udostępniania pojazdu pasażerom na przystankach (postojach) przez określony czas przed odjazdem. Nadzór nad pasażerami należy zaliczyć do czasu pracy, co wyklucza możliwość kwalifikowania go jako przerwy. W skrajnych przypadkach może to spowodować nie tylko nadgodziny, lecz również naruszenie przepisów o obowiązkowych przerwach w czasie pracy kierowców.

Systemy i rozkłady czasu pracy kierowców

Ustawa szczegółowo reguluje kwestię systemów i rozkładów czasu pracy, których stosowanie zostało dopuszczone wobec przedstawicieli tej grupy zawodowej. W ustawie przewidziano: w art. 11 ust. 1 - system podstawowy, w art. 15 - system równoważny, w art. 16 - system przerywany, w art. 19 - system mieszany, umożliwiający łączenie równoważnego i przerywanego czasu pracy.

Ponadto w art. 8 ust. 2-4 ustawy przewidziano możliwość stosowania indywidualnych rozkładów pracy, które mogą zakładać różne godziny rozpoczynania i kończenia pracy w poszczególnych dobach. Wprowadzenie tego rozwiązania w porozumieniu z zakładową organizacją związkową lub w przypadku braku związków zawodowych z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w przyjętym u pracodawcy trybie powoduje, że ponowne rozpoczęcie pracy w ramach tej samej doby nie skutkuje nadgodzinami.

Zbliżone rozwiązanie funkcjonuje w art. 140¹ § 1 K.p. Niemniej z uwagi na rozstrzygnięcie tego zagadnienia w ustawie, nie można stosować do kierowców regulacji kodeksowej. Identycznie przedstawia się kwestia wybranego systemu czasu pracy. Jeśli więc wolą pracodawcy jest możliwość planowania kierowcom dniówek dłuższych niż 8-godzinne, podstawą prawną będzie art. 15 lub art. 19 ustawy, a nie art. 135 K.p. Przy ustalaniu przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy należy jednak uwzględnić nie tylko godziny prowadzenia pojazdu, ale również przerwę śniadaniową (15 minut), obsługę codzienną pojazdu, której czas powinien być określony na potrzeby zakładu, ewentualne tankowanie pojazdu oraz te z przerw, podczas których kierowca sprząta pojazd, jeśli należy to do jego obowiązków. W przypadkach, gdy pracodawca zobowiązuje kierowcę do udostępniania pojazdu pasażerom, czasem pracy będą również wszystkie te okresy.

Spółka zatrudnia kierowców przy przewozach regularnych osób na trasach do 50 km (przewóz klientów supermarketów) w systemie równoważnego czasu pracy. Każdy z kierowców ma ustalony harmonogram jazd z miesięcznym wyprzedzeniem. W ciągu doby na samą jazdę przypada 8 godzin, do których wliczono także 15 minut przerwy śniadaniowej; pozostałe przerwy to w sumie ponad 4 godziny. Przerwy te mają charakter cykliczny - po każdym 30-minutowym kursie trwają od 15 do 20 minut.

Przykład dnia pracy:

Kierowca musi mieć zapewnione 30 minut przerwy przed upływem 6 godzin prowadzenia pojazdu, czyli do 17⁴⁴. Co najmniej jeden z odcinków tych przerw musi obejmować 15 minut.

Sumując czas przerw, z których kierowca korzysta przed upływem 6 godzin prowadzenia pojazdu okaże się, że obejmują one aż 3 godziny i 10 minut, a więc zachowuje przepis określający ich minimalną długość.

Do końca dniówki roboczej kierowca ma zapewnione jeszcze 1 godzinę i 10 minut przerw, czyli ich łączny dobowy wymiar wynosi 4 godziny 20 minut. Z tej puli 15 minut należy wliczyć do czasu pracy tytułem przerwy śniadaniowej, a więc pozostaje 4 godziny i 5 minut przerw, które teoretycznie nie podlegają wliczeniu do czasu pracy. Dotyczy to przerw, w trakcie których pracownik swobodnie dysponuje swoim czasem. Jeśli jednak podczas części przerw sprząta lub naprawia pojazd, przeprowadza jego obsługę codzienną lub sprawuje nadzór nad pasażerami, to czas przeznaczony na te aktywności należy zaliczyć do czasu pracy.

Zwracamy uwagę! Jeśli pracodawca zaplanuje kierowcom odpowiednio przedłużone wymiary dobowe, wliczenie wszystkich przerw do czasu pracy może spowodować przekroczenie przeciętnej normy tygodniowej w skali okresu rozliczeniowego. Gdyby w przykładowym rozkładzie kierowca przeznaczał wszystkie przerwy na wykonywanie zadań wliczanych do czasu pracy (sprzątanie, nadzór nad pasażerami, obsługę i drobne naprawy pojazdu), jego faktyczny czas pracy wyniósłby 12 godzin i 20 minut, z czego ostatnie 20 minut spowodowałoby przekroczenie wymiaru dobowego. Jest to jednak przypadek skrajny, a w praktyce część lub większość z omawianych przerw nie będzie wliczana do czasu pracy. Pomimo to faktyczny czas pracy takiego pracownika zawsze będzie przekraczać 8 godzin zaplanowanej jazdy. Określenie wynagrodzenia pracowników w stałej stawce miesięcznej nie zwalnia pracodawcy z obowiązku rozliczenia faktycznych godzin pracy szczególnie, gdy część przerw, które kwalifikował dotychczas jako bezpłatne, podlega wliczeniu do czasu pracy.