Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 19 (589) z dnia 1.10.2023

Oddanie dnia wolnego za pracę w niedzielę w innym miesiącu okresu rozliczeniowego

Jaki wpływ na wynagrodzenie pracownika ma rekompensata pracy w wolną niedzielę dniem wolnym w innym miesiącu okresu rozliczeniowego?

Zasady rekompensaty pracy w wolną niedzielę reguluje art. 151¹¹ K.p. Jako podstawową formę ustawodawca przewidział obowiązek zapewnienia przez pracodawcę innego dnia wolnego w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli. Jeżeli pracodawca nie ma możliwości udzielenia dnia wolnego w tym terminie, jego obowiązkiem jest oddanie pracownikowi innego dnia wolnego do końca okresu rozliczeniowego, a jeżeli i to nie jest możliwe, za każdą godzinę pracy w niedzielę wypłaca pracownikowi dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% stawki godzinowej.

W praktyce wskazuje to jednoznacznie, że oddanie dnia wolnego za pracę w niedzielę zwalnia pracodawcę z obowiązku wypłaty dodatku w wysokości 100% stawki godzinowej z wynagrodzenia zasadniczego pracownika. Nie rozwiewa to jednak wątpliwości dotyczących wpływu oddania dnia wolnego na wynagrodzenie pracownika szczególnie, gdy całym dniem wolnym rekompensuje się jedną lub kilka godzin pracy w wolną niedzielę. Przypadek, w którym ma to miejsce w tym samym miesiącu okresu rozliczeniowego został szczegółowo przedstawiony w artykule opublikowanym w UiPP nr 14/2023, str. 33. Wątpliwości dotyczą jednak sytuacji, w której rekompensata niedzielnej pracy dniem wolnym następuje w innym miesiącu okresu rozliczeniowego. Jedną z podstawowych zasad płacowych jest bowiem ta, przewidująca prawo do wynagrodzenia za pracę wykonaną.

Działanie odmienne od powyższego mogłoby zostać w skrajnych przypadkach zakwalifikowane jako niewypłacenie w terminie całego wynagrodzenia, czyli wykroczenie, o którym mowa w art. 282 § 1 pkt 1 K.p. To jednak rodzi wątpliwość, czy w miesiącu odbioru dnia wolnego pracownikowi można obniżyć wynagrodzenie o godziny brakujące do wymiaru w związku z oddaniem całego dnia wolnego, lub choćby za równowartość godzin, które pracownik przepracował w wolną niedzielę i otrzymał za nie stawkę godzinową normalnego wynagrodzenia wraz z wypłatą za miesiąc, w którym wystąpiła niedzielna praca?

Przyczyną tych wątpliwości jest fakt, iż w przypadku niedzieli ustawodawca nie zdecydował się na regulację analogiczną do przepisu art. 151² § 2 K.p., zgodnie z którym w przypadku oddania czasu wolnego za nadgodziny bez wniosku pracownika rekompensata w proporcji 1:1,5 nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy. Z drugiej jednak strony zmiana rozkładu czasu pracy wynikająca z oddania za kilka godzin pracy w niedzielę całego dnia wolnego w innym miesiącu okresu rozliczeniowego jest okolicznością leżącą po stronie pracodawcy, który samodzielnie decyduje o terminie i formie rekompensaty takiej pracy. To odróżnia niedziele i święta od dni wolnych w związku z planowaniem pracy w przeciętnie pięciodniowych tygodniach pracy, w przypadku których termin odbioru dnia wolnego należy uzgodnić z pracownikiem (art. 151³ K.p.). W efekcie niektórzy autorzy przyjmują, że wynikające z oddania dnia wolnego za niedzielę niedopracowanie wymiaru czasu pracy kwalifikować należy jako przestój, czyli przypadek braku możliwości wykonywania pracy pomimo gotowości pracownika do jej świadczenia, wynikający z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, ewentualnie jako niezapewnienie przez pracodawcę odpowiedniej liczby godzin do przepracowania w skutek zmiany rozkładu wynikającej z konieczności oddania dnia wolnego. Jednak za taki dzień wolny od pracy art. 80 K.p. nie przewiduje wynagrodzenia. Potwierdza to stanowisko Głównego Inspektoratu Pracy z 8 grudnia 2004 r. w sprawie zatrudniania pracowników w dniu wolnym wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy oraz prezentuje część przedstawicieli doktryny (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. prof. dr hab. Arkadiusz Sobczyk, C.H. Beck 2023, do art. 151¹¹). Pracownik zachowuje jedynie prawo do wynagrodzenia przestojowego za ewentualne godziny brakujące do normy dobowej.

Pracownik został wezwany do pracy w wolną niedzielę przypadającą 27 sierpnia 2023 r. i przepracował w tym dniu 3 godziny. Wobec braku możliwości udzielenia innego dnia wolnego w okresie 6 dni następujących po pracy w niedzielę, odbiór dnia wolnego miał miejsce w kolejnym miesiącu okresu rozliczeniowego, czyli we wrześniu 2023 r. (w zakładzie pracy obowiązuje 3-miesięczny okres rozliczeniowy, licząc od 1 stycznia).

W przedstawionym przypadku w sierpniu 2023 r. pracodawca powinien wypłacić pracownikowi dodatkowo normalne wynagrodzenie za 3 godziny przepracowane w wolną niedzielę. Oddanie dnia wolnego we wrześniu 2023 r. spowodowało, że pracownik nie nabędzie z ostatnim dniem okresu rozliczeniowego prawa do 100% dodatku do wynagrodzenia za nadgodziny, którymi w razie braku rekompensaty dniem wolnym skutkowałaby niedzielna praca. Wynagrodzenie za wrzesień 2023 r., określone w stawce miesięcznej, należy zdaniem GIP pomniejszyć o wynagrodzenie za 3 godziny (za pozostałych 5 godzin przysługuje wynagrodzenie przestojowe).